Postfusie: Politieke Powerplay is spelen met vuur
Er is sprake van onbehoorlijk bestuur als staatssecretaris Mona Keijzer van Economie en Klimaat de overname van Sandd door PostNL alsnog goedkeurt. Daarmee zou zij het oordeel van de Autoriteit Consument & Markt overrulen met een beroep op argumenten die deze onafhankelijke toezichthouder zelf in haar onderzoek al overtuigend heeft ontkracht. Dat stelt Wim Danhof in een uitgebreide analyse van de nu onstane situatie in de postmarkt.
Het hoge woord van de Autoriteit Consument en Markt kwam er 4 september uit: de mededingingstoezichthouder geeft geen toestemming voor de overname van Sandd door PostNL, ook wel de postfusie genoemd. Daarmee is de strijd zoals bekend nog allesbehalve gestreden. Artikel 47 van de Mededingingswet geeft Mona Keijzer de mogelijkheid om een oordeel van de ACM naast zich neer te leggen: wanneer er naar haar oordeel “gewichtige redenen van algemeen belang zijn die zwaarder wegen dan de te verwachten belemmering van de mededinging.”
Heldere uitleg
In het geval van de postfusie gaat die vlieger niet op. Uit de toelichting op de weigering van een vergunning voor de postfusie blijkt dat de ACM zelf al zorgvuldig de voor- en nadelen van de postfusie heeft onderzocht en afgewogen. Daarbij is niet alleen gekeken naar de gevolgen voor post verzendende bedrijven, overheden en particulieren, maar wel degelijk ook naar het belang van een efficiënt postdistributienetwerk. De toezichthouder heeft vervolgens geoordeeld en helder uitgelegd dat de nadelen van een postfusie groter zijn dan de voordelen.
Enorme prijsstijgingen door PostNL na overname Sandd
De postprijzen in de zakelijke markt zullen met 30 tot 40% stijgen wanneer PostNL door de fusie als een bijna-monopolist overblijft, zo concludeert de ACM na kwantitatieve analyses, simulaties en talrijke interviews met betrokkenen in de postsector. Ook de prijzen van particuliere post zullen meer stijgen mét een fusie dan zonder een fusie. De prijzen die consumenten voor hun postzendingen betalen zijn de laatste jaren overigens al veel sneller gestegen dan de prijzen voor zakelijke post, juist omdat in deze markt PostNL al alleenheerser is.
Alle onderzoekconclusies van de ACM werden ook nog eens gestaafd door onafhankelijke economische adviseurs voordat het negatieve fusiebesluit werd genomen. En, om de laatste twijfel over prijsstijgingen na een postfusie weg te nemen: ook PostNL-topvrouw Herna Verhagen ontkende - na het bekend worden van het negatieve ACM-besluit - desgevraagd niet dat de postprijzen met 30 tot 40% zullen stijgen na een overname van Sandd.
Vooraf al weinig vertrouwen in goede afloop
Nu hadden PostNL en Sandd toch al blijk gegeven van weinig fiducie in het fiat van de Autoriteit Consument & Markt. Beide postbedrijven zwaaiden tijdens de persconferentie in februari 2019, waarin de aanvraag voor de postfusie werd toegelicht, al met Artikel 47 van de Mededingingswet als breekijzer, mocht de ACM de deur op slot gooien. De staatssecretaris moest dan maar politieke powerplay spelen. In 2018 - tijdens de bespreking van de nieuwe postvisie van het Kabinet in de Tweede Kamer - had Keijzer al eens gepreludeerd op de mogelijkheid van het toepassen van Artikel 47. In haar Kamerbrief over de toekomst van de postmarkt schreef ze vorig jaar ook dat een fusie “een oplossing zou kunnen zijn” doordat het samenvoegen van poststromen zou kunnen leiden tot minder kosten per poststuk. 
PostNL-topvrouw Herna Verhagen en Sandd-topman Ronald van de Laar tijdens de persconferentie in februari 2019, waarin de plannen werden bekend gemaakt van de overname van Sandd door PostNL. - ANP
Onzuivere politieke inmenging
Een broedende kip moet je niet verstoren, maar kennelijk zagen ook de staatssecretaris en haar ambtelijke entourage de laatste maanden de bui al hangen. Dat stelde althans Maarten Pieter Schinkel, hoogleraar Economie aan de Universiteit van Amsterdam, en verklaard tegenstander van de postfusie. Hij had vernomen dat tijdens het ACM-onderzoek de politieke druk op de toezichthouder flink werd opgevoerd om de overname van Sandd door PostNL goed te keuren. Het negatieve fusiebesluit van de ACM op basis van gedegen onderzoek noemde hij tegen die achtergrond “moedig en verstandig”.
Mona Keijzer zwijgt
Enkele dagen later hield Keijzer de kaken op elkaar, toen haar werd gevraagd of ze nu inderdaad Artikel 47 gaat toepassen. De politieke partijen aan de linkerkant van het spectrum en de vakbonden riepen de CDA-politica daartoe op. Hun motieven zijn helder: kleur geven aan hun sociale profiel, door op te komen voor het behoud van wat na jaren van kaalslag nog rest aan arbeidsvoorwaarden voor de 50.000 postbezorgers in Nederland. Die arbeidsvoorwaarden en de postbezorging in krimpregio’s zouden volgens de voorstanders beter zijn gewaarborgd wanneer er sprake is van één landelijk postbedrijf en distributienetwerk.
Uiterlijk eind november duidelijkheid
Eind november, twaalf weken na het fusiebesluit van de ACM, moet Keijzer komen met een beschikking. Dan zal blijken of zij de fusie van PostNL en Sandd er toch doorheen drukt. Dat is wel de verwachting van de meeste politieke journalisten en van analisten in de financiële wereld, zo blijkt uit een rondgang van vakblad PRINTmatters langs de nieuwscommentaren. Op diverse beleggingsfora laakten columnisten het ACM-besluit, met als mogelijk motief het waarde-opdrijvende effect van het wel doorgaan van een postfusie op het PostNL-aandeel. 
Mona Keijzer tijdens een werkbezoek aan het sorteercentrum van PostNL in Nieuwegein. Zij heeft als staatssecretaris Economie en Klimaat het postmarktbeleid in haar portefeuille. Alle ogen zijn nu op haar gericht in de postsector: gaat zij de Autoriteit Consument & Markt overrulen en de overname van Sandd door PostNL alsnog goedkeuren? - ANP
ACM niet bezorgd over continuïteit postbezorging
De ACM erkent in haar toelichting weliswaar dat één postnetwerk efficiënter is dan twee netwerken, maar denkt dat de grote prijsstijgingen voor postverzendingen als gevolg van een overname door PostNL van Sandd per saldo meer schade toebrengen aan de Nederlandse economie dan dat het aan voordelen oplevert aan PostNL en de postbezorgers. Over de continuïteit van de dagelijkse postbezorging in de huidige marktsituatie maakt de ACM zich nauwelijks zorgen. Een onderzoeksconclusie die Sandd-directeur Ronald van de Laar in het verkeerde keelgat schoot: ‘Het is een klinkklare leugen als je vertelt dat Sandd tot in de lengte van dagen winstgevend blijft. Dan heb je wel een driedubbele roze bril op.’
Fusie kan juist leiden tot nieuwe race to the bottom
PostNL en haar voorlopers hebben al lange tijd een kil werkgeversimago, dat onder andere werd bevestigd door documentaires van ZEMBLA. Bij haar presentatie van de overnameplannen bleek PostNL-topvrouw Herna Verhagen in februari verrassend begaan met het lot van postontvangers en postbezorgers. De fusie was goed voor “tienduizenden postbezorgers die met hart en ziel post rondbrengen, zij zullen straks meer baanzekerheid hebben”.
Tel uit je winst...
Toch is het maar zeer de vraag of een postfusie wel echt in het voordeel werkt van de 50.000 postbodes. Laten we eens uitgaan van de ACM-conclusie dat de prijzen voor zakelijke post - 94% van de totale postmarkt - met 30 tot 40% zullen stijgen wanneer PostNL na de overname van Sandd bijna-monopolist is; het vergt geen hogere wiskunde om te veronderstellen dat dergelijke prijsstijgingen de substitutie van papieren post door digitale communicatie flink zullen versnellen. Gevolg: een versnelde daling van het postvolume, en opnieuw dezelfde halflege posttassen bij de PostNL-postbodes die we nu aantreffen bij de postbodes van PostNL én Sandd. Het probleem van de halflege posttassen komt dus als een boomerang terug, met als gevolg bezuinigingen en een hernieuwde kaalslag in de arbeidsvoorwaarden van postbezorgers. Deze keer is dan echter de bijvangst dat ook de papierindustrie, de grafische sector en de producenten en verzenders van reclamedrukwerk in hun val zijn meegesleurd, omdat de postverzenders hun vlucht van papieren naar digitale media hebben versneld. Staatssecretaris, tel uit je winst...
De pijn van een rechte rug
En wat dus nu? PostNL, Sandd, een meerderheid van de Tweede Kamer, vakbonden, beleggers met PostNL-aandelen: staatssecretaris Mona Keijzer van Economie en Klimaat stelt vele partijen teleur als zij het onafhankelijke oordeel van de Autoriteit Consument & Markt volgt en de postfusie definitief laat klappen. Toch is dit wat zij zou moeten doen. Zij doet er goed aan de onafhankelijke totaalafweging van de ACM te respecteren, in plaats van de deelbelangen te dienen van allerlei stakeholders met hun uiteenlopende motieven. Keurt ze de fusie toch goed, dan weten we dankzij de ACM nu hoeveel geld dat bedrijven, consumenten en - ironisch genoeg - de overheid zelf mag kosten: tot 40% hogere posttarieven… Of er komt een ouderwetse polderopossing uit de bus waarin Keijzer de fusie goedkeurt, maar PostNL aan prijsplafonds onderwerpt.
Postfusie is een dubieus precedent niet waard
Het verkoopt natuurlijk lekker: 50.000 postbodes een hart onder de riem steken door de fusie toch goed te keuren. De schade die hierdoor echter wordt toegebracht aan de Nederlandse economie is van een grotere orde. Ondertussen zal de hoe dan ook duurdere postverzending door PostNL als bijna-monopolist leiden tot versneld dalende postvolumes, waarna nota bene ook nog de postbodes terug bij af zijn! En passant wordt de autoriteit van de ACM als onafhankelijke toezichthouder door deze politieke powerplay geschaad én komt de geloofwaardigheid van de overheid zelf weer eens in het geding. Want waarom zou je werken met een zelf ingestelde toezichthouder als je het oordeel van zo’n onafhankelijke autoriteit naast je neerlegt wanneer het om moverende redenen even niet uitkomt?
Niet voor niets heeft de overheid in de 22-jarige geschiedenis van de ACM en haar voorlopers nog nooit het oordeel van deze onafhankelijke autoriteit naast zich neergelegd. Laat dat vooral zo blijven. En als je ooit al met die rijke traditie zou willen breken, dan is de postfusie daarvoor een ongeschikt dossier.
--------------------------------------------------------------------------------
Meer weten? Bekijk het dossier "fusietraject PostNL - Sandd"
Wilt u alles volgen en weten over het fusietraject PostNL - Sandd? Volg dan het aparte dossier over dit thema in de Kennisbank van PRINTmatters.
